Bakara 269-Bu âyeti kerime,hikmetin kadrini ve onu hangi zatların takdir edebileceğini göstermektedir.Allah Teâlâ,kullarından (dilediğine hikmet verir) güzel amele götüren ilim verir,eşyanın hakikatini anlama kudreti verir.İlâhî emirlerin faidelerini,gayelerini anlayabilme kabiliyeti verir,derin anlayış ve fazilet ihsan buyurur.Böyle (kendisine hikmet verilmiş olan bir kimse ise) pek mesuttur.Pek büyük bir ilâhî lütfa kavuşmuştur.Çünkü (muhakkak ona) o kendisine hikmet ihsan buyurulmuş olan zata (birçok hayır verilmiş olur.) Bu sayede ebedî selâmet ve saadete aday olmuş olur.(Ve bunu ancak hâlis akıl sahipleri) temiz düşünüşe,münevver bir ruha sahip bulunan zatlar (tefekkür eder) anlarlar.Bunun büyük bir Allah vergisi olduğunu takdir ederek kulluk vazifelerini tam bir şevk ile,hoş bir şükran hissi ile ifaya çalışır dururlar.Ne büyük muvaffakiyet!
Hikmet kelimesi,muhtelif şekillerde tarif edilmiştir.Kısacası,Cenab'ı Hakka isnat olunan hikmetten murad,bütün cüzî ve küllî şeyleri bilmesi ve bunları son derece sağlam ve kuvvetli olarak icat etmesi demektir. Bu cihetle Cenab'ı Hakkın bir mukaddes ismi de (hakimdir.) insanlara göre hikmet ise eşyanın hakikatini imkân nisbetinde bilmek ve iyiliğe çalışmaktır.Hikmetle vasıflanmış olan zata ve hikmeti içeren şeye de (hakim) denir.Lokman hekim.Kur'ân'ı Hakim gibi.Maamafih hikmet tabiri şu gibi mânâlarda da kullanılmaktadır:(I) Kur'ân'ı Kerim,(2) İlim ve anlayış,(3) Allah'a ait ilim,(4) Peygamberlik,(5) Şüpheden beri olan ruhanî işaret,(6) Din ve dünyanın iyiliği,(7) Eşyanın hakikatini bilmek, (8) Kâinatın yaratılmasındaki faydayı ve var oluş gayesini bilmek.(9) İlâhî emirlerin fayda ve gayesini anlamak,(10) Güzel fiilleri yapma alışkanlığı (11) Siyaset sahasında insanlığın gücü ölçüsünde ilâhî hükümleri uygulamak, (12) Allah'ın ahlâkı ile ahIaklanmak, ahlâkî faziletlerle donanmak, (13) Her şeyi lâyık olduğu yere, mertebeye koymak, adaletin öngördüğü şekilde harekette bulunmak, (14) İcat, fâideli bir şey meydana getirmek, (15) Ruhların sükûnete kavuşarak tatmin olması. (16) Bir nurdur ki, hakikat ile vesvesenin, hak ile bâtılın arasını ayırır, (17) Faydalı ilimdir ki, güzel amellere sebep olur...
İsterim her yerde bir hurşidi hikmet parlasın.
Her cihetten pertev ilmü fazilet parlasın...
İsterim her yerde bir hikmet güneşi parlasın.
Her yönden ilim ve fazilet ışığı parlasın.
Bakara 270-Bu âyeti kerime,yapılacak sadakalara ve adaklara dikkat ve riâyet edilmesinin lüzumuna işaret etmektedir.Hak Tealâ size yapacağınız iyiliklerden dolayı mağfiret ve fazilet ihsan buyurur.(Ve nafakadan) fakirlere,münasip yerlere vereceğiniz sadakalardan az olsun çok olsun,gizlice olsun aşikâre olsun ve zekât yoluyla olsun veya nafile yolu ile olsun (her ne sarfederseniz veya) bir şarta bağlı olsun veya olmasın (adaktan her ne adarsanız şüphe yok ki.Allah Teâlâ onu) o yaptığınız infakı veya adağı (bilir.)Yani:Yapacağınız infak veya adak,Allah yolunda mıdır,nefis ve heves uğrunda mıdır,iyi niyete bağlı mıdır,yoksa gösteriş için midir,gayri meşru bir gayeden dolayı mıdır, bütün bunları Cenâb-ı Hak bilmektedir.Artık ona göre hareket etmelidir. Bu yaptıklarınız Allah rızası için olmayıp da sırf hava ve hevesinizin bir eseri ise nefsinize zulmetmiş,kendinizi mükâfattan mahrum bırakmış olursunuz.(Ve zalimler için) ise (yardımcılardan) âhirette kendilerine yardımcı olacak (bir fert yoktur.) Onlar gelecekte bir dost,bir yardımcıya kavuşamayacaklardır.O halde kendileri için dünyada dost zannettikleri şeytan tabiat,aldatıcı şahıslar,yarın âhirette yardım edecek bir durumda bulunamayacaklardır.Artık ne için böyle kimselere güvenerek gayrimeşru hareketlerde ve harcamalarda bulunmalıdır.
"Nezr" Cenab'ı Hak'ka saygı için mubah olan bir fi'li üzerine almak, onun yapılmasını kendine vacip kılmaktır. Bunun türkçesi adaktır. Bu ya bir şarta bağlı olur veya olmaz. Meselâ: Nezrim olsun, rızâyı hak için bir kurban keseyim, denilse bu bir mutlak nezir olur. Fakat, filân isim görülürse Allah rızâsı, için bir kurban keseyim denilse bu şarta istenen bağlı bir nezir olur o iş görülmedikçe bu kurban lâzım gelmez. Bir de nezredilen şeyin cinsinden bizzat yapılması istenen bir farz veya vacip bulunmalıdır. Binaenaleyh nezrim olsun bir gün oruç tutayım denilse bu sahih bir nezir olur, bunu yerine getirmek lâzım gelir. Fakat, "nezrim olsun filân hastayı ziyaret edeyim" denilse bu sahih bir nezir olmaz çünkü hastalan ziyaret övülecek bir şey ise de herhalde farz ve vacip değildir.
Maamafih nezirler, dünyevî bir maksadın meydana gelmesi için yapılmamalıdır. Meselâ: Filân işim yoluna girerse bir kurban keseyim gibi nezirlerde bulunmamalıdır. Çünkü yapılacak bir ibâdet, verilecek bir sadaka sırf Allah'ın rızâsı için olmalıdır. Gelişigüzel dünyevî bir menfaat için böyle bir nezirde bulunmamalıdır. Fakat bulunulmuş olursa onu da ifâ etmelidir. Fakat nezredilen şey haddizatında günah bir iş olursa bu muteber olmaz. Buna riâyet edilemez. Meselâ: Nezredilen bir intihar doğru değildir. Binaenaleyh: "Şu isim olursa nefsimi hak yolunda kurban edeyim" denilse bunda yerine getirilemez. Çünkü bu bir intihardır, günah bir iştir, nefse zulümdür.
Bakara 271-Bu âyeti kerime,sadakaların ne şekilde verilmesini ve faidelerini göstermektedir.(Eğer sadakaları) zekât kabilinden olmayan yardımları (açıkça) başkalarının görecekleri şekilde (yaparsanız o ne iyidir) başkalarına da güzel bir örnek olmuş olursunuz.Elverir ki bir gösteriş olmasın.(Ve eğer onları) o vereceğiniz sadakaları (gizlerseniz) başkalarına gösterip söylemezseniz (ve fakirlere) başkalarına göstermeksizin (verirseniz o) şekilde vermek (sizin için daha hayırlıdır.) Daha çok sevaba vesiledir.Çünkü bunda gösteriş şaibesi yoktur ve bu fakirlerin bir mahcubiyet hissetmelerine,görenlere karşı çekinir bir hal almalarına sebebiyet vermiş olamaz.(Ve) böyle verilen bir sadaka (sizin günahlarınızdan bir kısmını örter) sizin âhirette bir kısım kusurlarınızı affa ve gizlemeye vesile olur.(Ve) şüphe yok ki,(Allah Teâlâ yaptıklarınızdan haberdardır) Gizlice yapacağınız sadakaları bilir, görür,mükâfatını verir.Bu âyeti kerime de sadakaların gizlice verilmesine teşvik vardır.Nitekim bir Hadisi Şerifte de 'gizlice yapılan sadaka Cenab'ı Hak'kın gazabın söndürür' buyurulmustur.Yani böyle bir sadaka onu verenin ilâhî affa uğramasına sebep olur.Bunun içindir ki: Bazı zatlar sadakalarını verecekleri fakirlere açıkça vermez,kendilerini bildirmeden onlara gönderir.Kendilerine karşı fakirleri şükran borçlusu olarak bırakmak istemezler.Ancak farz olan zekâtın aleni olarak verilmesi efdaldir.Çünkü bu bir farzdır,bir borçtur.Namaz gibi,Ramazan orucu gibi şartlarını taşıyan her müslümana bir vazifedir.Bunda riya olamaz.Zekâtın böyle açık olarak verilmesi,zekât verme durumunda olan bir müslümanı,zekâtını vermemiş olmak töhmetinden kurtarır. Onun,Allah'ın emrine yerine getirdiğini gösterir ve bu başkalarına da güzel bir örnek teşkil etmiş olur.İbni Abbas Hazretlerinden rivayet olunduğuna göre gizlice verilen nafile kabilinden sadakaların sevabı
açıkça verilen böyle sadakalardan yetmiş kat fazladır.Farz olan ve açıkça verilen sadakaların,yani zekâtların sevabı ise bunların gizlice verilenlerine göre yirmi beş kat fazladır.
Fakirlere ve düşkünlere yapılan yardımların,iyiliklerin sevabı pek çoktur,kıymeti pek fazladır.En güzel,medenî;insanî bir hizmettir.
"Dersen olayım naili ihsanı İlâhî"
"ihsanını kat eyleme mihnetzedelerden"
"Eğer ilâhî lütfa ulaşayım dersen"
"Sıkıntıya düşenlerden yardımını kesme."
Bakara 272-Gayrimüslimlere de nafile kabilinden olan sadakaları vermek caiz ise de hallerini kimseye arzetmeyen,dâima cihada,ibâdet ve itaata devam eden ve hak'ka tevekkül edip duran bir kısım fukara müslümanlara infakta bulunulması daha çok sevaba vesile olur.Bu âyeti kerime,peygamberlik vazifesine ve gayrimüslimlere de zekât kabilinden olmayan sadakaların verilebileceğine işaret etmektedir.Rivayete göre Rasûli Ekrem Efendimiz,İslâm'ın başlangıcında gayrimüslimlere sadaka verilmesini istememişti.Tâ ki onlar,ihtiyaçları sebebiyle İslâmiyeti kabul etsinler. Maamafih onlar,müslümanlara karşı cephe almış bulunuyorlar,onlara sadaka vermek,düşmana yardım etmek gibi olabilir.Fakat İslâmiyet, bir şefkat ve merhamet dini olduğundan kendine mensup olmayanlara da yardım edilmesini caiz kılmış,onun bu üstün yardımseverliği birçok muhalifIerini de mahcup ederek kendi yüce alanına celbetmiştir.Bir rivayete göre de Hz.Ebu Bekir'in muhterem kızı Esma,hac için Mekke'i Mükerreme'ye gitmişti.Müşrik olan annesi gelip kendisinden yardım istemiş;o da annesine gayrimüslim olduğundan dolayı yardımdan kaçınmıştı.Bunun üzerine bu âyeti celile nazil olarak onlara da yardımın caiz olduğu bildirilmiştir.(Onları) o gayrimüslimleri (hidâyete erdirmek) bilfiil doğru yola sevketmek (senin üzerine bir vazife değildir.)Bu senin salâhiyetin haricindedir,senin vazifen irşaddır,hak ve hakikati tebliğdir.(Velâkin Allah Teâlâ dilediğine) kabiliyetli olan,cüz'î iradesini güzelce kullanan her hangi bir kuluna (hidâyet nasip buyurur) böyle hidâyet buyurmak,Cenab'ı Hak'ka mahsustur.(Ve hayırdan her neyi infak ederseniz kendi nefsiniz) in faidesi (için) infak (etmiş olursunuz.)Onun menfaati,uhrevî mükâfatı size aittir.Velevki kendilerine nafaka verdiğiniz kimseler gayrimüslim bulunsunlar.(Ve siz ancak Allah Teâlâ'nın rızâsı için harcamada bulunursunuz.) Artık harcayacağınız şeylerden dolayı kimseye minnette,gösterişle bulunmayınız ve gayrimüslimdir diye böyle bir iyilikten çekinmeyiniz,(Ve hayırdan) maldan,faideli şeylerden (her ne harcarsanız size) Allah tarafından (karşılığı ödenir.) Sevaplara ulaşırsınız.Siz sırf Allah'ın rızası için harcamada bulundukça onun kat kat karşılığına erersiniz,velevki bu harcama,gayrimüslimler hakkında olsun,çünkü onlar da Allah'ın kullarıdır,onları da Cenâb-ı Hak rızıklandırıyor.Siz onlara iyilikseverliği göstermiş olursunuz.(Ve siz zulme uğratılmayacaksınız.) Her halde bu harcamanızın fâidesini göreceksiniz,bunun meyvesinden mahrum ve binaenaleyh zulme maruz olmayacaksınızdır.Artık böyle bir iyilikten çekinmeyiniz.
Bakara 273-Bu âyeti kerime,"Suffe" ashabı denilen zatların vasıfları ve o gibi zatlara verilecek sadakaların övülmesi hakkındadır.Peygamber zamanında Medine'i Münevvereye hicret etmiş olan dört yüz zat vardı. Bunların evleri,servetleri,aşiretleri yok idi.Bu mübarek zatlar,Mescidi Nebevide "Suffe" denilen (muayyen)belirli bir yerde duruyorlardı.Bu cihetle bunlara "Ashabı Suffe" denilmiştir.Bu zatlar nefislerini cihad için hapsetmiş,bütün seriyyelerde bulunmuşlardı.Vakitlerini ibâdete,dinî hükümleri öğrenmeye hasretmiş bulunuyorlardı.İşte bu zatların vasıfları şöylece beyan buyuruluyor:Ey müminler! Vereceğiniz sadakaları asıl (o fakirlere) o suffe ashabına veriniz (ki) onlar (Allah yolunda) cihad uğrunda,ibâdet ve itaat hususunda nefislerini hapsetmiş (kapanmış kalmışlardır).Ticaret için,nafakalarını tedarik için (yer yüzünde dolaşmaya kadir olamazlar.)Onların oraya buraya koşmalarına dinî meşguliyetleri veya kudretsiz durumda olmaları müsaade etmemektedir.(Onları bilmeyen) onların hallerine vâkıf olmayan bir şahıs (istemekten) ihtiyaçlarını arzederek ondan bundan bir şey dilenmekten (çekindikleri) böyle bir şeye tenezzül etmeyip hallerine kanaat ettikleri (için onları zengin kimseler sanarlar.)Fakat (Sen) dikkat edince (onları yüzlerinden) ne kadar iffetli,kanaatkar, müsteğni zatlar olduğunu (tanırsın.)Bir takım alâmetlerden dolayı onların o yüksek hallerini anlarsınız.(Onlar) ne kadar ihtiyaç içinde bulunsalar da yine (İnsanlardan yüzsüzlükle bir şey istemezler.) Onlar asla dilencilikte bulunmazlar.(Ve) Ey müslümanlar! (Siz hayırdan) maldan ne harcarsanız,insanlık âlemine maddî ve manevî ne gibi yardımlarda bulunursanız (her ne infak ederseniz,şüphe yok ki Allah Teâlâ onu tamamen bilir.) Onun mükâfatını ihsan buyurur.Artık böyle neticesi sadece hayır olan fedakârlıklardan çekinmeyiniz,elden gelen hayır ve hasenata çalışınız.Halleri ve sırları bilen Yüce Allah'ımızın sonsuz lütutlarına aday olunuz.
Bakara 274-Bu âyeti kerime,harcamanın en mükemmel şeklini göstermekte,böyle bir infakta bulunacakların ulaşacakları mükâfatları beyan buyurmaktadır.(Onlar ki) Cenâb-ı Hak'kın o mü'min,fedakâr kulları ki (mallarını) meşru şekilde sahip oldukları,servetlerini (gece ve gündüz,gizli ve aşikâre) yani her vakit,her lüzum görüldükçe Allah'ın rızâsına uygun (olarak infak ederler.)Pek büyük sevap kazanmış olurlar.(Artık onlar için Rableri yanında mükâfatları vardır) onlar bu mükâfatları dünyada da,ahirette de görürler.(Ve onlara bir korku yoktur) Geleceğe ait bir keder takdir edilmiş değildir.(Ve onlar mahzun da olmayacaklardır.) Kendilerine ait sevilen ve arzu edilen bir nimetin elden çıkması ile üzülmeyeceklerdir.Ne büyük bir mükâfat!
Bu âyeti kerimenin nüzul sebebi hakkında birçok rivayetler vardır.Hz. Ebu Bekir Radiyallahü anhın kırk bin dirhemi varmış,bunun on bin dirhemini gece,on bin dirhemini gündüz,on binini gizli,on binini de açıkça tasadduk etmiş,bunun üzerine bu âyeti celile nazil olmuştur.
Diğer bir rivayete göre de Hz.Ali Radiyallahü tealâ anhın dört dirhemi varmış bunun bir dirhemini gece,bir dirhemini gündüz,bir dirhemini gizlice,bir dirhemini aleni infakta bulunmuş.Rasüli Ekrem Sallallahu tealâ Aleyhi Vesellem Efendimiz,Ya Ali! Seni bu infaka ne sevk etti diye sormuş.O da:Rabbimin vadettiğine lâyık olmak için infak ettim demiş. Peygamber Efendimiz de:Lekezalik = o vadedilen mükâfat,senin içindir,buyurmuş,bunun üzerine bu âyeti kerime nazil olmuştur.
Üçüncü bir rivayete göre de bu âyeti kerime,cihad için atlar besleyen zâtlar hakkında nazil olmuştur.Çünkü onlar bu atlara gece ve gündüz, gizli ve açık olarak yem verir ve onları besler dururlar. Binaenaleyh İslâm yurdunun müdafaası için tedarik edilecek harp vasıtaları için, meselâ, toplar, tüfekler, tayyareler için yapılan yardımlarda böyle pek makbul birer sadaka mahiyetinde bulunmaktadır. Kısacası Allah rızası için yapılacak bu gibi yardımların sahipleri ilâhî korumaya ulaşmış, hüzün ve kederden korku ve endişeden kurtulmuş olacaklardır. Bu âyeti kerime bunu müjdelemektedir Şunu da ilâve edelim ki: Böyle bir infakta bulunmuş olmak için bütün malları verip te hayatın devamı için gerekli olan miktarından da mahrum kalmak lâzım gelmez. Çünkü bütün bütün eli boş kalıp da başkalarına muhtaç bir hale düşmek caiz değildir.Eli sıkı olma;büsbütün el açık da olmaz.(Isra 17/29) âyeti kerimesi de bunu göstermektedir. Zaten bir insanın kendi nefsine ve kendi ailesinin fertlerine meşru surette kazanıp sarfedeceği bi mal da bu infak cümlesindendir. O halde bir zat bu gibi zorunlu ihtiyaçlarına tekabül edecek malından fazlasını diğer fakir ve düşkünlere ve cihadın gereklerine sarf ettimi bütün servetini Allah rızâsı için sarfetmiş sayılır, ona göre mükâfata aday olur.
"Bu âyeti celile, İslâm milletine lâyık olan sosyal bir yardımlaşmanın Allah katında ne kadar makbul olduğunu pek açık bir şekilde gösteriyor. Evet!. Güzel bir dinî terbiyeye sahip olan bir zat, bütün insaniyete karşı, özellikle kendi muhitine, kendi dindaşlarına karşı pek fedakâr bulunur, kendi servetinden sırf Allah rızâsı için başkalarını da yararlandırmaya çalışır, onlara gece ve gündüz demeyerek her lüzum görüldükçe gizli ve açık şekilde yardım eder, bunu bir dinî vazife bilir. Bunu bir minnete, bir şöhret hevesine dayalı olmaksızın tam bir nezaketle yapar. Artık böyle ahlâkî bir terbiye, böyle yüce bir his, bir milletin fertleri arasında yayılırsa, her fer elinden geldiği kadar başkalarının imdadına koşarsa artık o millet arasında sefaletten birbirinin hukukuna tecavüzden bir eser görülebilir mi? Aralarında en güzel bir dayanışma, en takdire lâyık bir milli birlik oluşmaz mı?
Maamafih böyle bir harcamanın büyük mükâfatını düşünüp tasdik eden bir zat kendisinin de böyle bir mükâfata kavuşabilmesi için iş sahasına daha fazla atılır, daha fazla servet sahibi olmasını ister ki, kendisi de fakir ve düşkünlere yardım ederek böyle büyük bir nîmete, bir ebedî, uhrevî saadete ulaşsın. Bunun neticesinde de milletin iktisadî hayatı daha fazla gelişme göstermiş olur.
Fakat böyle yüksek bir duygudan, böyle temiz bir inançtan mahrum olan kimseler ise yalnız kendi maddî menfaatlerini düşünürler, fırsat buldukça başkalarının mallarını da birer suretle ellerinden kapıp almak isterler, kendi servetleri ne kadar fazla olursa olsun yine doymazlar, hırslı bir halde hareket ederler. Başkalarının sefaletlerine acımaz, onların ihtiyaçlarını Allah rızâsı için gidermek istemezler. Belki onların ihtiyaçlarından istifade ederek kendileri için daimî bir gelir kaynağı temin etmek ister dururlar. Böyle bir hal ise hikmete, fazîlete insaniyete muhalif değil midir? İşte ribâ âyetleri, bizleri bu gibi aşağılık ihtiraslardan menetmekte ve sakındırmaktadır.
Bakara 275-Bu âyeti kerime,müslümanları ribadan,faizden men etmek için nazil olmuş,bunun ne elim felâketlere sebep olacağını en açık bir şekilde göstermiştir.(O kimseler ki ribâ yerler) yani ribâ denilen muameleyi yapar,faiz alır, ondan istifade etmek isterler (onlar) mezarlarından (kalkamazlar.) Mahşere aklî dengelerini muhafaza etmiş bir şekilde varamazlar.(Ancak şeytanın çarpmış) cinlerin hücumuna uğramış (olduğu delirmiş) cinnet haline düşmüş (bir şahıs gibi kalkarlar.)Böyle bir felâkete uğrarlar.(Bu ise) böyle bir kötü âkibet ise (onların) bey'i (alış veriş muamelesi tıpkı ribâ) faiz gibidir,(demeleri sebebiyledir.)Böyle bir iddia nasıl doğru olabilir? (Halbuki,Allah Teâlâ alım satımı) şartları içerisinde (helâl) kılmıştır.(Ribayı ise) ribanın en mühim kısmı olan faizi ise (haram kılmıştır.) Artık bunlar nasıl birbirinin aynı olabilir? (her kim ki,kendisine Rabbinden bir öğüt gelir) yâni ribanın, faizin haram kılındığına dair bir dinî emir,bir ilâhî hüküm,bir dinî nasihat bildirilmiş ve açıklanmış olur (da ribaya) faiz almaya (nihayet verirse evvelce) bu ilâhî yasaktan önce (aldığı) faiz (kendisinedir.)Bunu iade etmesi icap etmez.(Ve onun hükmü Hak Tealâ'ya aittir.) Bu ilâhî emre uyarak o faizin alınmasına nihayet verirse Allah'ın affına ve lütfuna mazhar olur,onun vazifesi Allah Teâlâ'nın emir ve yasağına uymaktır. (Ve her kim) bu ilâhî emre muhalefet ederek (tekrar ribaya döner) faiz alır (sa) onun akıbeti pek vahimdir.Böyle ribayı helâl görenler yok mu (işte onlar cehennem ehlidirler.) Böyle haramı helâl sayanlar,sabit bir hakikati inkâra cür'et gösterenler yok mu (onlar orada) o azab ateşi içinde (ebedî) olarak (kalacaklardır,)Aman Yarabbi.Ne büyük felâket!
Ribanın mahiyeti:Ribâ lügatte ziyadelenmek,fazlalanmak demektir. Faiz denilen muamelenin ismi olmuştur.Maamafih ribâ tabiri şeriat lisanında faizden daha umumidir,şöyle ki,alış verişte akdi yapanlardan birine verilmesi şart olup karşılıktan hâli bulunan fazla miktarıdır.On miskal altını on bir miskal altın karşılığında satmak gibi.Ribâ,altın ve gümüş gibi tartılan,buğday,arpa,hurma,tuz,kuru üzüm gibi ölçülen maddelerde cereyan eder.Ribâ, iki nevidir.Birisi ribayı fazıldır ki,tartılan veya ölçülen bir cins eşyanın kendi cinsleri karşılığında peşin olarak fazlasıyla satılması halinde meydana gelir.Meselâ:Bir altın veya gümüş veyahut bir miktar buğday kendi cinsiyle derhal değiştirilecek olsa bakılır:Eğer miktarları eşit ise bu caizdir.Fakat birinin miktarı biraz fazla ise bu değiştirme caiz olmaz.Meselâ,on kilo buğday on bir kilo buğday ile değiştirilecek olsa bu helâl olmaz.Velevki,bunların bir kısmı kaliteli, bir kısmı da kalitesiz olsun.Çünkü asıl itibar cinsiyete ve miktaradır. Ribanın ikinci nevi ise "ribayı nesie"dir.Bu da tartılan veya ölçülen şeyleri birbiri karşılığında veresiye olarak değiştirmektir.Velev ki miktarları eşit olsun,bu da haramdır.Meselâ:On dirhem gümüş,yine on dirhem gümüş karşılığında veya bir kilo buğday yine bilahare verilecek bir kilo buğday karşılığında veresiye olarak satılamaz.Bu ribâ,yalnız altın ve gümüş gibi misliyatta,buğday ve arpa gibi ölçülen şeylerde ve yumurta,ceviz gibi taneler arasında kıymetlerini değiştirecek bir fark bulunmayan sayılabilen maddeler de cereyan eder.Bunların cinsleri, miktarları eşit ise de veresiye olanı peşin olanına denk olamaz.Bu bir riba muamelesidir.Bunlar kendi cinslerinin dışındaki şeyle alınıp satılabilirler.
İstikraz meselesine gelince:Bu da borç alıp vermek muamelesidir ki: Yalnız altın ve gümüş gibi misliyatta,buğday arpa gibi ölçülen maddelerde yumurta,ceviz gibi taneleri arasında kıymetlerini değiştirecek derecede farklılık bulunmayan sayılabilen şeylerde cereyan eder.Hayvanlarda ve mensucat gibi kıymetli mallarda yani çarşı ve pazarda misli bulunmayan yahut bulunsa da fiyat bakımından farklı olan mallarda cereyan etmez.
Öyle borç alınıp verilmesi caiz olan şeyler:Bir fazlalığa tâbi olmaksızın, bilâhare yalnız aynı miktar alınmak üzere borç verilir ve alınır.Buna "karzı hasen" denir.Bir sene müddetle on lira borç verilip sonra yine on lira alınmak gibi,fakat fazla bir şey şart edilmiş olursa meselâ:On lira yerine bilahare on bir lira verilmek şart koşulmuş olursa bu bir faiz meselesi olur ki,bu da ribâ hükmündedir.Bunun haramlığı hakkında da ittifak vardır.Bunun zararlarına kıyasla düşünülen faideleri hiç hükmündedir.
Cenab-ı Hak bana bugün de hayat imkanı verdi.Ecelimi bir gün daha tehir etti.Eğer beni öldürseydi,dünyaya beni gönderip bir gün salih amel işleyeyim diye temennide bulunacaktım.O halde ey nefsim.Hesab et ki ölmüşsün.Dünyaya geri gönderilmişsin.Sakın bugünü ziyan etme.
Bakara 276-Bu âyeti kerime genel anlamda ribâların faidesiz kalacağını,sadakaların ise bir çok faidelere sebep olacağını gösteriyor, bunun (hilafını)aksini söylemenin büyük bir (masiyet)günah olacağına işaret buyuruyor.(Allah Teâlâ ribayı) faizi (mahveder) bereketini giderir. (Sadakaları ise artırır.) Onların sevabını kat kat kılar,sahiplerine nice nimetler ihsan buyurur.(Ve Allah Teâlâ,nîmete karşı çok nankörlük eden) ribayı helâl görmek gibi bir takım haramları helâl saymada ısrar eden (günahkarları) yasakları işlemeye devam edip duranları (sevmez.) Öyle kimseler,Allah'ın muhabbetine ulaşamaz,selâmet ve saadete erişemezler.Böyle ulvi gayelere ulaşmak için öyle yasaklardan kaçınmak,namaz gibi,zekât gibi ilâhî emirlere boyun eğmek lâzımdır.
Bakara 277-Bu âyeti kerime,önceki tehdidin ardından büyük bir ilâhî (va'di)müjdeyi içermektedir.Ve böyle muazzam bir müjdeyi kapsadığından mükerrer olarak nazil olmuştur.(O kimseler ki,) Allah Teâlâ (ya onun resulüne) ve onun bütün dinî hükümlerine (imân ettiler) bununla beraber (iyi amellerde) ibadet ve itaatte (bulundular ve) özellikle kendilerine farz olan (namazlarını doğruca) şartlarına ve usullerine riayet ederek (kıldılar.)Mükellef oldukları (zekâtlarını da) onu hak eden fakirlere (verdiler.)Onun bunun malını birer bahane ile meselâ faiz suretiyle almak değil,kendi öz mallarının bir kısmını bile fakir dindaşlarına vermek fedakârlığında bulundular (İşte onlar için) böyle Allah rızası için güzel amellerde bulunanlar için kerem ve merhamet sahibi olan (rableri katında) dünyevi ve uhrevi (mükâfatları vardır.) Bu yüzden ne büyük nimetler ve lütuflar elde edeceklerdir. (Ve onlar için) dünyada ve âhirette (hiç bir korku yoktur.) Gelecekte hoşlanmayacakları bir şey ile karşılaşmayacaklardır. (Ve onlar mahzun da olmayacaklardır.) Her sevdikleri güzel,meşru şeylere kavuşacaklardır,onların kaybı ile hüzünlü ve kederli olmayacaklardır. Ne büyük bir ilâhî müjde!
Bakara 278-Bu âyeti kerime,hakikî mü'minlerin Allah Teâlâ'dan korkarak onun emirlerine,(nehiy)yasaklarına itaat edip boyun eğeceklerini gösteriyor.(Ey imân edenler) ey İslâm ile şereflenenler (Allah Teâlâ'dan korkunuz) onun kudret ve azametini,yaratıcılığını ve kendisine ibâdet edilmeye lâyık olduğunu düşünerek kalben titreyiniz, onun emirlerine muhalefetin ne kadar cezaları celbedeceğini tefekküre dalarak ruhunuzu uyandırınız.Bu cümleden olmak üzere (ribadan gerî kalanı terkediniz.) Vaktiyle borç vermiş olduğunuz şeylerden dolayı faiz nâmına ve alacağınız kalmış ise artık bu ilâhî emrin gelmesinden sonra borçlulardan almayınız,onları bırakınız. (Eğer siz) hakikaten (mü'min) Allah'ın emrine itaat eden (kimseler iseniz.) Allah Teâlâ'dan korkan,ciddî surette mü'min bulunan bir kula lâzım olan böyle yapmaktır.
Bakara 278-Bu âyeti kerime,hakikî mü'minlerin Allah Teâlâ'dan korkarak onun emirlerine,(nehiy)yasaklarına itaat edip boyun eğeceklerini gösteriyor.(Ey imân edenler) ey İslâm ile şereflenenler (Allah Teâlâ'dan korkunuz) onun kudret ve azametini,yaratıcılığını ve kendisine ibâdet edilmeye lâyık olduğunu düşünerek kalben titreyiniz, onun emirlerine muhalefetin ne kadar cezaları celbedeceğini tefekküre dalarak ruhunuzu uyandırınız.Bu cümleden olmak üzere (ribadan gerî kalanı terkediniz.) Vaktiyle borç vermiş olduğunuz şeylerden dolayı faiz nâmına ve alacağınız kalmış ise artık bu ilâhî emrin gelmesinden sonra borçlulardan almayınız,onları bırakınız. (Eğer siz) hakikaten (mü'min) Allah'ın emrine itaat eden (kimseler iseniz.) Allah Teâlâ'dan korkan,ciddî surette mü'min bulunan bir kula lâzım olan böyle yapmaktır.
Bakara 279.Bu âyeti kerime de ribadan(faiz) kaçınmayanlar hakkında en büyük tehdidi içermektedir.(Eğer böyle yapmazsanız) yani Allah Teâlâ'dan korkup faizden alacağınızın kalanını borçlulara terketmezseniz (Allah Teâlâ ile Rasûlü tarafından bir harp malûmunuz olsun.) Siz Cenab'ı Hak'ka ve onun Resulüne isyan etmiş,onların emirlerine muhalefette bulunmuş,bu cihetle mahvolmayı ve cezalandırılmayı hak etmiş olursunuz.Hakkınızda şer'î cezaların icrası icabeder.(Ve eğer) ribanın haramlığını bilip onu terkeder ve evvelce yapmış olduğunuz bir ödüncün kalan faizini borçluya bırakıp almaz da bundan dolayı (tövbe ederseniz) kendinizi cezadan kurtarmış olursunuz.Bu halde (sizin için ana malınız vardır.) Borçludan ancak bunu alabilirsiniz.Artık siz (ne zulmedersiniz) ne başkasının malını tam bir karşılığı olmadığı halde almış bulunursunuz.(Ne de zulme uğrarsınız) ana paranızı alacağınız cihetle zulme de uğramış olmazsınız.Adalet ve eşitliğe bu suretle uyulmuş olur. Ibni Abbas Hazretleriden rivayet olunduğuna göre en son nazil olan riba ayetidir. Evvelce A-li Imran süresindeki âyeti kerime nazil olmuş ve ondan sonra mutlak olarak ribanın haram olduğunu bildiren âyeti celile nazil olmuştur ki,Mekke-i Mükerreme'nin fethi zamanına tesadüf etmektedir.Bu sıralarda Bugün sizin için dininizi tamamladım.(Maide,5/5.) âyeti kerimesi de nazil olmuş İslâm dininin mükemmellikte doruk noktaya ulaştığı bildirilmişti.İşte ribanın büsbütün yasaklanması da böyle bir mükemmelliğin neticesi olmuştur.
Bütün tefsirlerde açıklandığı üzere âyetteki 'kat kat' kaydı, ilmi ifadesiyle bir kaydi ihtirâzî değil kaydî vukuîdir (Yani ilerisi için düşünülen bir kayıt olmayıp bizatihi olayın yapıldığını gösteren bir kayıttır.) Cahiliye zamanında ekseriyetle cari olan ribanın uygulanış tarzını ifade etmektedir.Bir kimse bir şahsa meselâ bir sene müddetle yüz lira borç verir,on lira da faiz kordu,müddeti sonunda bu para verilmedi mi,tekrar bir sene daha müddet verir ve o faiz ile yüz liraya tekrar o nisbette(oran) bir faiz tâyin ederdi.Böyle seneler geçtikçe borcun ve faizin miktarı kat kat olurdu.İşte böyle bir faizden müslümanlar men edilmiş,bunun insanlık şiarına muhalif olduğuna işaret edilmiştir.Sonra mutlak olarak ribanın haramlığı Tevbe ederseniz ana malınız sizindir (Bakara, 2/279),Allah alış verişi helâl kıldı.Faizi haram kıldı.(Bakara, 2/275) gibi âyeti kerime ile kat'î surette açıklanmıştır.Maamafih az görülen bir takım faizlerde müddetlerinin uzaması ve peş peşe gelmesi neticesinde kat kat artacağından onlar da kat kat artan faiz mahiyetini almaktadır.Binaenaleyh böyle bir muamele bir çok hikmet ve faydadan dolayı kat'î surette yasaklanmış bulunmaktadır.
Bakara 280.Bu âyeti kerime borçlular hakkında gösterilecek en insanî vazifeyi bizlere beyan buyuruyor.Medyun(borçlu) kimse,borcunu muayyen olan müddetle ödemelidir.Yapılan mukavelelere riayet lâzımdır.(Ve eğer) borcunu böyle vaktinde ödemeye hali müsait olmayıp (yoksul) bir durumda bulunur (ise o halde onun (genişlik zamanına) borcunu verebilecek bir şeye sahip olduğu vakite (kadar) mühlet vermeli (intizar etmelidir.) Bu bir içtimaî yardımdır,sevaba vesiledir.(Ve eğer) o alacağınızı o zavallı borçluya (bağışlarsanız) bu bağışlama (sizin için hayırlıdır) ona mühlet vermekten daha iyidir,daha çok sevaba vesiledir.O biçare borçluyu üzüntüden kurtarmış olursunuz.(Eğer bilir iseniz) böyle bir bağışlamanın mühlet vermekten daha hayırlı olduğunu bilir,takdir ederseniz öyle yapınız,büyük bir insaniyet gösteriniz,sevaba,uhrevî mükâfata fazlasıyla nail olunuz.
Bakara 281.Bu âyeti celile de beşeriyeti uyanıklığa ve âhiret hayatını temine davet etmektedir.Dünyevî işlerinizi,alış verişlerinizi meşru bir şekilde yapınız.(Ve o) âhiret (gününden) kıyamet gününden (korkunuz ki,o günde Allah Teâlâ'ya) onun yüce mahkemesinde onun manevî huzuruna (döndürüleceksinizdir.)Orada muhasebeniz yapılacaktır.(Sonra herkese) dünyada iken (kazanmış olduğu) iyi veya kötü amellerinin mükâfat ve cezası (tamamen verilecektir.)Haklarında ilâhî adalet tecelli edecektir.(Ve onlara zulmedilmeyecektir.)Güzel amelleri noksanlaştırılmayıp çirkin amelleri de artırılmayacaktır.Ebedî azaba uğrayacaklar da kendilerinin dünyadaki kötü amellerinin devamına kararlı oldukları çirkin itikatlarının cezasına uğramış olacaklardır.Fakat Cenâb-ı Hak mü'min kullarına güzel amellerinin kat kat üstünde sevaplar ihsan buyuracaktır ki,bu da sırf O'nun ilâhî bir lütfudur.Artık insanlar daha dünyada iken güzel itikatta,güzel amelde bulunmalı,âhiret hayatını daima göz önünde tutmalı,orası için hazırlıklı bulunmaya çalışmalıdır.
Ibni Abbas radiyallahü tealâ anhdan rivayet olunduğuna göre bu âyeti kerime,en son nazil olan bir âyeti celiledir.Veda haccı esnasında Rasûli Ekrem hazretleri Arafatta vakfede iken Bugün sizin için dininizi tamamladım.Maide 5/51 âyeti kerimesi nazil olmuş,Hz. Peygamber'in
risalet vazifesinin tamamlanmış olup âhirete teşrif edeceklerine işaret olunmuştu.Sonra da bu âyeti celile nazil olmuş,bundan sonra peygamber efendimiz yirmi bir gün veya seksen bir gün veya yedi gün ve diğer bir rivayete göre de üç saat kadar yaşamış,sonra âhiret âlemine teşrif etmiştir.Sallallahü tealâ aleyhi vesellem..
Bakara 282.Bu âyeti kerime,meşru şekilde yapılacak borçlar ve ticarî muameleler hakkında riayet edilecek usulü ve âdil Katip ile şahitler hakkındaki lâzım gelen vazifeleri bildirmektedir.(Ey mü'minler) aranızda (muayyen bir vakte kadar bir borç ile borçlandığınız) meselâ:ödünç alıp verdiğiniz veya "selem" yoluyla yani peşin para ile veresiye mal sattığınız (zaman onu) o borcu müddetiyle beraber (yazınız.)Çünkü bu bir belgedir. İlerde ihtilâf ve anlaşmazlık çıkmasına mânidir.Maamafih bunu yazmak,müstehaptır yoksa her halde vacip değildir.(Ve bir kâtip,onu aranızda adilce bir şekilde yazıversin.)Eksik veya noksan olarak yazmasın,açık anlaşmazlığa mani bir tarzda kaleme alsın.Bir tarafı tutmasın,(Ve kâtip,Cenab'ı Hak'kın ona öğretmiş) lütuf ve keremiyle ona yazma kabiliyetini vermiş (olduğu gibi yazmaktan kaçınmasın.)Cenâb-ı Hak'kın kendisine verdiği bu kabiliyetin bir şükür ifadesi olmak üzere bunu yazmaktan kaçınmasın da öylece (yazsın.)Eğer başka yazacak kimse bulunmazsa bunu yazmak o kâtip için bir vazife olmuş olur.Birçok borç muamelelerini yazdırmaya ihtiyaç görülmektedir.Bunun içindir ki,birçok yerlerde birer noter daireleri mevcuttur.(Ve) bu husustaki belgeyi,senedi (hak) borç (kendi üzerinde bulunan kimse yazdırsın) çünkü borçlu olan odur.Onun ikrarı lâzımdır.İnkârı durumunda aleyhinde şahitlik edilecek olan da odur.(Ve Rabbi olan Allah Teâlâ'dan korksun da ondan) o haktan,o aleyhine yazılacak borçtan (bir şey eksiltmesin) noksan ikrar ve itirafta bulunmasın.(Ve şayet borçlu şahıs aklı ermez) noksan akıllı,mübzir malını boş yere sarfeder bir kimse ise (veya zaif) çocuk veya ihtiyar,aklî dengesi bozulmuş ise (veya doğruca yazdıramayacak durumda bulunursa) meselâ,dilsiz veya ifade edemeyecek bir halde ise (onun velisi) babası,vasisi veya işlerine usulen tâyin edilmiş olan vekili veya tercümanı (adalet üzere yazdırıversin.)Yazılacak belgede bir noksan,bir fazlalık bulunmasın. (Ve) ey müslümanlar! (Sizin erkeklerinizden iki kişiyi de şahit tutunuz) bu şahitlerin akilbaliğ,hür,müslüman ve töhmetten berî olmaları lâzımdır. Borçlu, gayri müslim ise şahitlerin de gayrimüslim olması caizdir. (Ve o iki şahit erkek olmazsa şahitliklerine razı olacağınız) şahitliklerini hoş göreceğiniz, şahitliklerine itimat edeceğiniz (kimselerden bir erkek ile iki kadını şahit tutunuz). Bunların şahitlikleri mal, hususunda ve hanefiyyeye göre cezalardan başka diğer hususlarda da caizdir. İslâm hukukçularından bazılarına göre de malın dışındaki hususlar iki erkeğin şahitliği olmadıkça sabit olamaz, İmam Safîye göre ise kadınların daha ziyade bilecekleri hususlar meselâ: Doğurma, süt emzirme, dulluk, süyubet, bekâret gibi şeyler bir erkek ile iki kadının şahitliği ile sabit olacağı gibi dört kadının şahitliği ile de sabit olur. (Bu iki kadından biri unutacak olursa ona) hadiseyi (diğeri hatırlatsın) yani; Bu iki kadından biri şahiti olduğu malî bir muameleyi geçici olarak unutmuş olursa diğeri ona hatırlatır. Yoksa yalnız diğerinin haber vermesine binaen şahitlikte bulunamaz, bunu şahitlikten evvel olduğu gibi kendisinin de hatırlaması lâzımdır. (Şahitler de davet edildikleri zaman) gelip şahitlikle bulunmadan (kaçınmasınlar) şahitliklerini saklayarak bir hakkın zayi olmasına sebebiyet vermesinler. Şayet şahitler, mahdut olup şahitlikle bulunmadıkları takdirde bir hak zayi olacak ise onlar için şahitlikte bulunmak bir farz olmuş olur. (Siz de) Ey kâtiblerî. (Az olsun çok olsun onu) o borcu, ona ait belgeyi (vâdesine kadar) ne müddetle borç verilmiş olduğunu, onun diğer şartlarını (yazmaktan üşenmeyiniz.) Hattâ bunları defterlere kaydetmek de pek uygundur. (Böyle yapmanız) borçları öyle detaylı olarak yazmanız (Allah katında adalete daha uygun, şahitlik için daha kuvvetlidir.) Daha sağlamdır, daha faidelidir. (Ve şüpheye düşmemeniz için daha yakın bir sebeptir.) Artık o borcun miktarı ve müddeti hususunda tereddüde mahal kalmamış olur. (Meğer ki, aranızda hemen) elden ele (devredeceğiniz hazır bir ticaret muamelesi olsun) satılan şey ile bedeli, hazır ve teslimleri peşin olsun (O halde bunu yazdırmadığınızdan dolayı sizlere bir günah yoktur) fakat mümkünse yazılması daha iyidir. (Ve alım satım yaptığınız vakitde de şahit tutunuz) bu muameleyi gizlice değil, açıkça yapınız, tâ ki ilerde bir inkâra meydan kalmış olmasın. (Kâtip de, şahit de zararlandırılmasın) yazma ücreti var ise verilsin, şahitler uzak yerlerden getirilecek ise onların da yol masrafları ödensin, onlar ikide bir işlerinden, güçlerinden alıkonulmasın. (Ve eğer) bunu yaparsanız) kâtibi de, şahitleri de zarara sokarsanız (şüphe yok ki, bu sizin için bir kötülüktür) bir günahtır, Allah'ın emrine karşı gelmektir. Bunun manevî zararı size aittir. (Ve Allah Teâlâ'dan korkunuz) onun emirlerine, yasaklarına muhalefetten sakınınız. (Ve Yüce Allah sizlere öğretiyor) bu gibi içtimaî, iktisadî meseleleri sizlere bildiriyor. Bunların bir adalet, bir intizam dairesinde cereyanını temin edecek şeyleri sizlere bu kitabı mübin vasıtasiyle anlatıyor ve bildiriyor. (Ve Yüce Allah herşeyi hakkıyla bilir.) Bu emrettiği, yasakladığı şeylerin lüzumunu, hikmetini bildiği içindir ki, sizlere tebliğ ediyor. Artık sizin vazifeniz de bunlara riayet etmektir. Evet!. Cenâb-ı Hak, İlim ve hikmet sahibidir, kulları hakkında şefkatli ve merhametlidir. Bizlere Yüce Peygamberi ve Kur'ân'ı Kerim vasıtasiyle en doğru yolları göstermiştir. Meşru şekilde mal kazanmayı ve bu malları meşru şekilde muhafaza etmeyi ve artırmayı bizlere emir ve tavsiye buyurmuştur. Tâ ki: İktisadî hayatımızı meşru şekilde kalkındıralım, hayatımızı tanzim edip rahatça yaşayabilelim, bu mallarımızdan fakir ve düşkünlere yardım ederek dua ve sevap kazanalım. Ribâ gibi zararları faidesinden çok olan şeylerden kaçınalım, züht ve takvadan ayrılmayıp dünyamızı da ahretimizi de kazanmaya muvaffak olalım
Bakara 283.Bu âyeti kerime,borçların rehinler ile de emniyet altına alınacağını ve şahitliğe önem vermek gerektiğini göstermektedir.Ey borç alıp vermek isteyenler!(Ve eğer siz bir sefer üzerinde iseniz) yani yolcu bulunuyorsanız veya sefere yönelmiş iseniz (ve bir yazıcı da bulamaz iseniz) bir borç senedi yazacak bir kâtibiniz de yok ise (alınan rehinler kifayet eder) bununla yetinebilirsiniz.Bu rehin alınması,dinen uygundur ve malların korunması için faidelidir.Özellikle birçok kimseler,sözlerinde durmuyorlar,borçlarını vaktinde vermiyorlar,bu gibi kimselerin yüzünden bazı zatlar,faizsiz borç vermek suretiyle iyilikte bulunmaktan çekiniyorlar.Rehin verilmesi ise bu gibi ödünçlerin verilmesine sebep olur.Bu hususta bir güven vesilesi olur.Binaenaleyh sefer halinde bulunulmasa da yine rehin alınması caizdir.(Fakat bâzınız bâzınıza emin olursa) borç verecek kimse,borçlanacak kimse hakkında iyi niyet besler,borcunu ödeyeceğine kanaat getirirse artık rehin almayabilir.Bu halde o (kendisine emniyet olunan) borçlu (emaneti) üzerindeki borcunu alacaklıya (ödesin) gördüğü iyiliğe karşı,hiyanette ve savsaklamada bulunmasın,bu insaniyet onuruna aykırıdır.(Ve rabbi olan Allah Teâlâ'dan korksun) hakkı inkâr etmesin,emânet hukukuna riayetsizlik göstermesin,bunun büyük bir günah olacağını düşünerek Allah'ın azabına uğramaktan kendisini korusun.Ey şahitler! Ey borçlular! (Şahitliği de gizlemeyiniz) şahadetten kaçmayınız,şahitler şehadette bulunacakları gibi borçlular da kendi aleyhlerinde şahitlikte bulunarak borçlarını itiraf etmelidirler.(Onu kim gizlerse) şahitliği ve borcu kim gizler ve inkâr eylerse (şüphe yok ki,onun kalbi günahkârdır) bu haksız muamelesi,bir kasde bağlı bir kötü düşünce mahsulü olacağından günahı da o derece büyüktür.(Ve Allah Teâlâ sizin yapacağınız şeyleri bilir) sizlerin borcu inkâr veya şahitliği gizlemenizi ve bütün fiil ve hareketlerinizi tamamen bilir ona göre mükâfat ve ceza verir.Artık bunu düşünüp de işlerinizi buna göre tanzim ediniz.
§ Deyin = Borç: Ödünç alma, harcamada bulunma, satın alma, kefil olma gibi bir sebeple zimmette, yani: Bir şahsın üzerinde sabit olan şeydir. Meselâ: Borç alınan on lira, bir deyindir. Bin liraya veresiye olarak alınan bir evin bu bedeli de bir deyindir. Başkasının tartılan veya ölçülen cinsten bir malını tüketme neticesinde tüketenin ödemesi gereken o kadar tartılır veya ölçülür bir mal da bir borçtur. Meselâ: Birisinin on kile buğdayı telef edilse telef edenin on kile buğday vermesi kendisine bir borç olmuş olur. Borç verene "dâin" borç alana da "medvun" denilir.
$ Rehin: Lügatte sabit, daim demektir ve bir şeyi her hangi bir sebebden dolayı hapsetmek ve alıkoymaktır, Istilâhta: Bir malı ondan tamamen veya kısmen ödetilmesi mümkün olan bir hakkı, mal karşılığında o hak sahibinin veya başkasının elinde gönül rızasıyla hapsettirmek ve alıkoymaktır. Böyle hapsedilen mala "merhun" da denilir. Rehin veren borçluya "rahin" ve hak sahibi sıfatiyle rehin alan kimseye de "mürtehin" denilir. Bir hakkın ödetilmesini temin etmek için rehin almaya da "irtihân" denilmektedir.
Bakara 284.Bu âyeti kerime,Allah'ın saltanatının genişliğini gösteriyor. Cenab'ı Hakkın bütün âlemlerde meydana gelen olayları bildiğini ve bunlara kadîr olduğunu bildirerek beşeriyeti uyanmaya davet buyuruyor.(Göklerde olanlar da,yerde bulunanlar da bütün Allah'ındır.) yani:Göklerde,yerlerde,bunların içinde ve dışındaki bütün varlıklar da tamamen Allah Teâlâ'nın mahluklarıdır,onun mülkünde ve tasarrufundadırlar.Bunlarda başkasının ortaklığı yoktur.(Ve siz nefsinizde olanları açıklasanız da veya gizleseniz de Allah Teâlâ sizi onunla hesaba çekecektir.) Güzel düşünenler bunun mükâfatını görecekleri gibi çirkin düşünenler de bunun cezasını göreceklerdir.Fakat bir insan,kasdı,arzusu,tasdiki olmaksızın kalbine gelen şeytanî vesveselerden,kuruntulardan dolayı sorumlu olmaz.Çünkü bunlardan kalbi kurtarmak insanın kudreti haricindedir.Teklif ise insanın gücüne,kudretine maksat ve tasdikine göredir.(Artık) Cenâb-ı Hak,(dilediği kimseyi) lütuf ve keremi ile (mağfiret eder) onun günahlarını affeder ve gizler (dilediğine de) ilâhî adaleti ve menfaat ve hikmet gereği olarak (azab eder) suçuna göre cezalandırır.(Ve Allah Teâlâ her şeye pek ziyâde kadirdir.) Binaenaleyh kullarının bütün gizli ve aşikâr fiil ve hareketlerini bilir,ona göre mükâfat ve ceza verir,onun ilminden,kudretinden hiçbir şey dışarı çıkamaz.Artık ona göre herkes hareketini tanzime çalışmalıdır.
Bakara 285 O peygamber de, Rabbinden kendisine indirilmiş olana iman etmiştir, müminler de (indirilenlerin tümüne inanmışlardır)! Her biri Allâh’a, meleklerine, kitaplarına ve rasûllerine inanmıştır. “Rasûllerinden hiçbirinin arasında ayırım yapmayız!” (demişlerdir.) Onlar (Allâh-u Te`âlâ’nın, peygamberler vasıtasıyla kendilerine yöneltmiş olduğu yükümlülükler karşısında): “(Buyruğunu) işittik, (emrine) itaat ettik! Ey Rabbimiz! Mağfiretini (dileriz)! (Ölümden sonra diriltilerek) varış(ımız) ancak Sanadır!” demişlerdir.
Kur’an-ı kerim mahluk değildir
|
Sual: Kur’an-ı kerim neden mahluk değildir?
CEVAPMuteber kitaplarda buyuruluyor ki: (Mutezile diyor ki: "İnsan, ihtiyari, yani istekli hareketlerini kendi yaratır. Allahü teâlâ, kullarına faydalı işler yapmaya mecburdur. İyilere sevap, kötülere azap vermesi gerekir. Allah’ın sıfatları yoktur. Kur'an, harf, kelime ve sestir. Bunlar ise, mahluk, sonradan yaratılmıştır. İnsan iyi, kötü, bütün işlerini kendi yaratır. Allahü teâlâ, kötü şeyleri, günahları yaratır demek, doğru değildir." Mutezilenin bu sözleri yanlıştır. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (Sizi de işlerinizi de yaratan Allahü teâlâdır.) [Saffat 96] İş sahibi, işi yaratan değil, bu işi yapandır. İnsan mahluk olduğu gibi, küfrü, imanı, ibadeti ve isyanı da mahluktur.) [Milel ve nihal] İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki, (İmam-ı a'zam Ebu Hanife ile imam-ı Ebu Yusuf, Kur’an-ı kerim mahluk mu, değil mi diye altı ay konuştuktan sonra sözbirliğine vardılar ve Kur’an-ı kerime mahluk diyenin kâfir olacağını bildirdiler. Kelam-ı nefsiyi gösteren, kelam-ı lafziyi anlatan harfler, kelimeler, sesler, elbette mahluktur, hadistir. Bütün mahluklar içinde, Allahü teâlâya en yakın olan, en kıymetli olan, Kur’an-ı kerimin harfleri ve kelimeleridir. Kelam-ı lafzi ve kelam-ı nefsi ise ezeli ve kadimdir.) [c.3/89] Allahü teâlâ, Kur’an-ı kerimi, harf ve kelime olarak gönderdi. Bu harfler mahluktur. Bu harf ve kelimelerin manası, kelam-ı ilahiyi taşımaktadır. Bu harflere, kelimelere Kur'an denir. Kelam-ı ilahiyi gösteren manalar da Kur'andır. Bu kelam-ı ilahi olan Kur'an mahluk değildir. Allahü teâlânın, başka sıfatları gibi, ezeli ve ebedidir. Kur’an-ı kerim, Allahü teâlânın kelamıdır, mahluk yani, sonradan yaratılmış değildir. Zât-ı ilahinin sıfatıdır. Kur’an-ı kerim, bu kelimelerden, seslerden çıkan manalardır. Kelimeler, sesler, kelam-ı ilahi değildir. İnsanın kelamı da kalbdedir. Sözlerimiz bunu meydana çıkaran tercümandır. Her dirinin kemali, üstünlüğü, kelam sıfatı iledir. Kelam sıfatı olmazsa, kusurlu olur. Allahü teâlâ da, diri olduğu için, kelam sahibi olması gerekir. Bütün peygamberler, bütün kitaplar, Allahü teâlânın kelam sıfatı vardır, dedi. Musa aleyhisselamın ağaçtan işittiği kelime ve ses, kelam-ı ilahi idi. Hâfızın sesi ise kelam-ı ilahi değildir. Bu sesin sadece manaları, kelam-ı ilahidir. Allahü teâlâ, mahlukların sözünü harfsiz, sessiz işitir. Harfsiz, sessiz olan kendi kelamını, Arabi dil ile indirdi. Kelam-ı ilahide bir değişiklik olmadı. İnsan çeşitli elbise ile, çeşitli surette görünür, fakat insanda bir değişiklik olmaz. Allahü teâlânın kelamı, mahlukların kelamı gibi, kelime ve sese muhtaç değildir. Fakat bu kelime ve sesler değiştirilirse, kelam-ı ilahi değiştirilmiş, bozulmuş olur. Kur’an-ı kerim, bu kelimelere, bu sese mahsustur. Allahü teâlâ, kelamını bu kelimelere, seslere kendi yerleştirmiştir. (Emali şerhi) Sual: Kur’an-ı kerim mahlûk olmadığı gibi mucize de değil mi? CEVAPElbette mahlûk değildir ve mucizedir. Aksini yazan hiçbir Ehl-i sünnet kitabı yoktur. Mahlûk sonradan yaratılmış demektir. Kur’an-ı kerim Allah’ın kelamıdır. Diğer sıfatları gibi, kelam sıfatı da, ezelî ve ebedîdir. Kur’an-ı kerime mahlûk diyen için Allah’ı inkâr etmiştir hükmüne varılır.Hadis-i şerifte, (Allah’ın kelâmı mahlûk değildir) buyurulmuştur.(Berika) Beyheki, Ebu Davud gibi hadis kitaplarında, (Allah’ın kelâmı mahlûk değildir) hadis-i şerifi bildiriliyor. Selef-i salihin de bu hususta ittifak etmiştir. (Milel ve Nihal) Kur’an-ı kerim kelam-ı ilahidir, mahlûk [yaratık] değildir. (Emali kasidesi) (Kur’an mahlûktur) diyen kimse kâfirdir. (Hindiyye, Riyad-ün-nasihin) Ahmed bin Hanbel, (Kur’an mahlûktur diyen kâfirdir) demiştir.(Kurtubi) Kur’an-ı kerim mahlûk değildir. (İhya) Kur’an-ı kerimin mucize olduğunu inkâr eden hiç kimse yoktur. Peygamber efendimizin en büyük ve devam eden bir mucizesidir. Her kitapta mucize olduğu yazılıdır. Kur’an-ı kerim on ayrı bakımdan mucizedir. (Kurtubi) Demek ki, Kur’an-ı kerim mahlûk olmayan bir mucizedir. Bu hükmü, Mutezile sapık fırkasının inkâr etmesinin önemi yoktur. |
Kur’an-ı kerim değişmemiştir
|
Sual: İbni Sebeciler, “Kur’anı ilk üç halife değiştirdi” diyorlar. “Ben bir resulüm” diyen Reşat Halife de, Tevbe sûresinin son iki âyeti değişti diyor. Bunlara nasıl cevap verebiliriz?
CEVAPKur’an-ı kerime inanan insan böyle bir iddiada bulunamaz. Çünkü Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (Rabbinin sözü doğruluk ve adaletle tamamlandı. Onun sözlerini[Kur’anı] değiştirebilecek [hiçbir şey, hiçbir kuvvet] yoktur.) [Enam 115] (Kur’anı biz indirdik, elbette yine onu biz koruyacağız.) [Hicr 9] (De ki: Bu Kur’anın bir benzerini ortaya koymak üzere insanlar ve cinler toplanıp, birbirine destek de olsalar, yemin olsun ki yine de benzerini ortaya koyamazlar.) [İsra 88] [14 asır geçtiği halde, birçok din düşmanı, hâşâ Allahü teâlâyı yalancı çıkarmak için uğraşmışsa da bunu yapamadılar.] (Eğer Kur’an, Allah’tan başkasından gelmiş olsaydı, içinde pek çok tutarsızlık [tenakuz, çelişki] bulunurdu. Bunu düşünemiyor musunuz?) [Nisa 82] (Kur’anı kendisi uydurdu mu diyorlar? De ki: O halde Allah’tan gayri çağırabildiklerinizi [yardıma] çağırın da siz de onun gibi uydurulmuş on sûre getirin.) [Hud 13] (Eğer o [peygamber] bize atfen, [Kur’ana] bazı sözler katsaydı, biz onu kuvvetle yakalayıp şah damarını koparır, helak ederdik, hiçbiriniz de buna engel olamazdınız.) [Hakka 44-47] (Kur’an, eşi benzeri olmayan bir kitaptır. Ona önünden, ardından[hiçbir yönden, hiçbir şekilde] bâtıl gelemez [hiçbir ilave ve çıkarma yapılamaz. Çünkü] O, kâinatın hamd ettiği hüküm ve hikmet sahibi Allah tarafından indirilmiştir.) [Fussilet 41-42] [Kur’anı Allah indirdiği için, onu bozabilecek birinin çıkamayacağı açıkça bildiriliyor.] Kur’an-ı kerim, Resulullah efendimizin en büyük mucizesidir. İçinde bütün dünyada bugüne kadar yapılmış medeni kanunlara örnek teşkil edecek ilmi ve hukuki esaslar, eski tarihe ait birçok bilinmeyen malumat, insanlara verilebilecek en büyük ahlak esasları, nasihatler, dünya ve ahiret hakkında, o zamana kadar hiçbir kimsenin bilmediği, bilemediği, tasavvur bile edemediği hususlar vardır. Bunlar kimsenin söyleyemeyeceği bir ifade ile beyan edilmiştir. Müşrikler, mucize isteyince de buyuruldu ki: (Kur’an gibi [eşsiz] bir kitabı sana indirmemiz, [mucize olarak]yetmez mi?) [Ankebut 51] “Bu Allah’ın kitabı değildir” diyebileceklere karşı da, böyle şüphelere yer bırakılmamıştır. Allahü teâlâ, Resulünün böyle bir kitap yazacak kudrette olmadığını ve Kur’anı kendisinin vahiy ettiğini teyit etmektedir. Esasen Resulünün özellikle ümmi, [okuma yazma öğrenmemiş] olmasını ve bu sebepten Kur’anın ancak Allah tarafından vahiy edilebileceğinin anlaşılmasını istemiştir. Bir âyet meali: ([Ey Resulüm, bu Kur’an sana indirilmeden önce] Sen bir kitaptan okumuş ve elinle onu yazmış değildin. Eğer öyle olsaydı müşrikler, [Kur’anı başkasından öğrenmiş veya önceki semavi kitaplardan almış] derler ve [Yahudiler de, Onun vasfı Tevrat’ta ümmidir, bu ise ümmi değil diye] şüpheye düşerlerdi.) [Ankebut 48] Bu eşsiz mucize olan Kur’an-ı kerime uyabilmek için, Kur’anın muhatabı olan Peygamber efendimize uymak ve şerefli sözlerini [hadis-i şeriflerini] kabul etmek lazımdır. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (Resule itaat eden, Allah’a itaat etmiş olur.) [Nisa 80] Fâtiha ve Muavvizeteyn Sual: Fâtiha ile Muavvizeteyn’in yani Felak ve Nas sûrelerinin Kur’andan olmadığını söyleyenler var. Böyle bir iddia nasıl yapılabilir? CEVAPBu iddia, İbni Sebecilerin (Hazret-i Ali’nin Kur'anı ayrıdır) diyerek Kur'an-ı kerime gölge düşürmek için söyledikleri hezeyandır. Buna yerli mezhepsizlerden de katılan olmuş, (Ben namazda bu sûreleri okumuyorum) diyen sapıklar çıkmıştır. Bu üç sûre, çok meşhurdur. Resulullah, vefat edene kadar her namazda Fâtiha'yı okumuştur. Bu konuda birçok hadis-i şerif vardır. Birkaçı şöyledir: (Kur'an-ı kerimin en faziletli sûresi Fâtiha’dır.) [Hâkim] (Fâtiha ile Âyet-el kürsiyi okuyana, o gün nazar değmez.)[Deylemi] (Hayrı en çok olan sûre Fâtiha’dır, her derde şifadır.) [Beyheki] (Fâtiha sûresi Allahü teâlânın gazabını önler.) [Şir’a] (Hazret-i Cebrail dedi ki: Senden önce hiçbir peygambere verilmeyen iki nurla seni müjdeliyorum. Bunlar Fâtiha ile Bekara sûresinin son âyetleridir. Bu ikisini okursan, istediğin verilir.)[Müslim] (Cuma gecesi Fâtiha ve 15 kere “İzâ zülzilet” okuyarak, iki rekât namaz kılan kabir azabından emin olur.) [Deylemi] (Ölen Müslümanı kabrine götürmekte acele edin! Kabrinde onun başucunda Fâtiha sûresini, ayak ucunda ise Bekara sûresinin sonunu okuyun!) [Taberani] (Yatarken Fâtiha ve İhlas’ı okuyan, ölüm hariç her şerden emin olur.) [Bezzar, İbni Abdilber] (Sabah akşam İhlas ve Muavvizeteyn’i üçer defa oku! Bütün bela, âfet, sıkıntı ve istenmeyen şeyleri giderir.) [Tirmizi] (Fâtihasız namaz olmaz.) [Buhârî] (Bir rekâtında bile Fâtiha okunmasa o namaz sahih olmaz.)[Tirmizî] (En faziletli sûre Fâtiha’dır.) [Hâkim] (Kur'an-ı kerimde hayrı en çok olan sûre Fâtiha’dır.) [İ. Ahmed] (Yemin ederim ki, ne Tevrat’ta, ne İncil’de, ne de Zebur’da, Fâtiha’nın bir benzerini Allahü teâlâ indirmemiştir. O, namazlarda tekrar edilen yedi âyet olup, bana verilen Kur'an-ı azimdendir.) [Tirmizi] (Fâtiha, zehre ve her hastalığa şifadır.) [Beyheki] (Evinde, Fâtiha ve Âyet-el kürsi okuyana, o gün cin ve şeytan zarar veremez.) [Deylemi] Bir kabile reisini yılan soktu. Eshab-ı kiramdan biri Fâtiha sûresini okudu. Şifaya kavuşan kabile reisi, bir sürü koyun hediye etti. Sahabi, bu helâl mi diye sorunca, Resulullah, (Ne okudun) buyurdu. O da, Fâtiha sûresini okuduğunu bildirince, (Fâtiha’nın şifa olduğunu nereden bildin? O koyunları al, yanındakilere pay et!) buyurdu. (Buhari) Felak ve Nas sûreleriyle ilgili hadis-i şeriflerden birkaçı da şöyledir: (Felak ve Nas sûreleri gibi faziletli bir sûre inmemiştir.) [Müslim, Tirmizî, Ebu Davud, Nesaî] (Cuma namazından sonra, yedi kere İhlâs ve Muavvizeteyn okuyan, bir hafta kazadan, beladan ve kötü işlerden korunur.)[İbni Sünni] (Sabah akşam İhlas ve Muavvizeteyn sûrelerini üçer defa oku! Bunlar, bütün belaları, âfetleri, sıkıntıları ve istemediğin kötü şeyleri giderir.) [Nesai, Tirmizi] (Felak ve Nas sûrelerini oku! Bu iki sûre gibisini asla okuyamazsın.) [Nesai] Hazret-i Âişe validemiz anlatır: Resulullah “sallallahü aleyhi ve sellem” yatağına girince, İhlas, Felak ve Nas sûrelerini okuyup ellerine üfler, sonra yüzüne ve vücuduna ellerini sürer, bunu üç kere tekrar ederdi. Hastalanınca aynı şekilde kendisine okumamı emrederdi. (Buhârî, Müslim, Tirmizî, Ebu Davud, Muvatta) Yine Âişe validemiz anlatır: Resulullah vitrin ilk rekâtında Alak, ikinci rekâtında Kâfirun, üçüncü rekâtında İhlas, Felak ve Nas sûrelerini okurdu. (Tirmizî, Nesaî, Ebu Davud) Ebu Said Hudri hazretleri anlatıyor: Resulullah cin ve nazardan korunmak için çeşitli dua okurdu. Nas ve Felak sûreleri inince, diğerlerini terk edip, bu iki sûreyi okurdu.(Tirmizi, İbni Mace) İbni Mesud hazretleri, Resulullah'ın sevmediği on şeyden birinin Muavvizeteyn’den başka bir şey ile rukye yapmak olduğunu bildirdi.(Ebu Davud, Nesai) Bu kadar meşhur olan Fâtiha, Felak ve Nas sûreleri için, (Kur'andan değil) demek çok çirkin bir iftiradır. İmam-ı Rabbânî hazretleri buyuruyor ki: Hadis usulü esaslarına göre, birer kişinin haber verdiği bilgi, kesin olmaz. Şüpheli olur. Tevatürle bildirilen şey, kesin bilgi olur. Kur’an-ı kerimin hepsi tevatürle, yani söz birliğiyle haber verildi. Bunun için, tamamı Allah kelamıdır. (İsbat-ün-nübüvve) |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder